BOŞANMA DAVALARINDA MAL PAYLAŞIMI

AİLE HUKUKUNDA MAL REJİMİ

Evlenmenin eşlerin malvarlıkları üzerinde etkisini düzenleyen kurallara mal rejimleri denilir. Mal rejimi daha geniş bir anlatımla eşlerin sahip oldukları mallar üzerinde mülkiyet hakkının kime ait olacağını, bu malların kim tarafından yönetileceğini, malları kimin kullanacağını, malların gelirlerinin kime ait olacağını, bu mallar dolayısıyla ortaya çıkan borçlardan kimin hangi oranda sorumlu olacağını ve evlilik sona erdiğinde bu malların durumunun ne olacağı sorularına cevap arayan sisteme denir.

Mal rejimleri günümüz hukukunda üç şekilde karşımıza çıkabilir. İlk olarak taraflar evlenmeden önce veya sonra bir sözleşme yaparak hangi mal rejimine tabi olacaklarına karar verebilirler buna sözleşmeye dayanan mal rejimi denir. İkinci durum tarafların bu konuda bir sözleşme yapmamaları halinde ortaya çıkar, buna da yasal mal rejimi denir. Yasal mal rejiminde taraflar kanun koyucunun seçtiği mal rejimine tâbi olurlar. Mal rejimlerinin karşımıza çıkabileceği son durum ise tarafların mal ayrılığı dışında sözleşmeyle seçtikleri mal rejiminin bazı durumlarda hâkim kararıyla ya da kendiliğinden mal ayrılığına dönüşmesidir ki buna da olağanüstü mal rejimi denir. Söz konusu bu yazımızda sizlere yasal mal rejiminden bahsedeceğim. 

YASAL MAL REJİMİ (MAL AYRILIĞI-EDİNİLMİŞ MAL)

Yasal mal rejimi eşlerin kanunda belirtilen sözleşme türlerinden birini seçmedikleri takdirde kanun gereği eşlere uygulanan mal rejimini ifade eder. 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisi’nde yasal mal rejimi mal ayrılığı rejimi iken01.01.2002 tarihinden sonra 4721 sayılı yeni Türk Medeni Kanunu’nda yasal mal rejimi edinilmiş mallara katılma rejimi olarak kabul edilmiştir. Bu mal rejimlerinin eşlere uygulanabilmesi için eşlerin bu mal rejimini kabul etmesine gerek yoktur. Eşlerin kanunda belirtilen mal rejimlerinden birini seçmemiş olması bu mal rejimlerinin uygulanması için yeterlidir.

MAL AYRILIĞI REJİMİ (01.01.2002 ÖNCESİ YASAL MAL REJİMİ)

Mal ayrılığı rejimi MK’un 242 ve 243. maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca mal ayrılığı rejimi 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisi döneminde yasal mal rejimi olması nedeniyle ve 2002 yılı öncesi evlenen ve kanunun tanıdığı süre içerisinde geçmişe etkili edinilmiş mal rejimine tabi olduklarını seçmeyen eşler bakımından uygulama alanı bulduğu için önem arz ermektedir. TMK madde 243’e göre “Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.” Bu madde hükmüne göre mal ayrılığı rejiminde eşlerin malvarlığı birbirinden ayrı ve bağımsızdır. Eşlerin bu mal rejiminde sahip oldukları bir mal topluluğu söz konusu değildir. Bu yüzden de evlilik sona erdiği zaman bir mal paylaşımı söz konusu olmamaktadır.

EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ (01.01.2002 SONRASI YASAL MAL REJİMİ)

01.01.2002 tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ile aksine sözleşme yapılmadıkça evliliklerde edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanacağı kabul edilmiştir. 

Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerin evlilik birliği içerisinde edindikleri mallara diğer eşin ortak olmasıdır. Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar. Bu durumda nelerin edinilmiş mal nelerin de kişisel mal olduğu konusunda bir ayrım yapılması gerekmektedir.

EDİNİLMİŞ MALLAR

a. Çalışmanın karşılığı olan edinimler

Burada eşlerin maaş gelirlerinin edinilmiş mal olduğu kabul edilmiştir. Ancak çalışmanın karşılığı yalnızca maaş değildir. Örneğin tarlada bir işçi olarak çalışan kişi nakdi ücret yerine 1 kamyon buğday talep etmiş olabilir ve bu bir kamyon buğday da edinilmiş maldır. Ya da su tesisatçısı binanın su tesisatını döşedikten sonra çalışmasının karşılığı olarak para değil de binadan bir ev talep etmiş olabilir. Su tesisatçısına verilen bu ev çalışmanın karşılığı olan bir edim olduğu için edinilmiş maldır.

b. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler.

Emekli ikramiyesi, emekli maaşı, işsizlik maaşı, kıdem tazminatı, sakatlık tazminatı ve ölüm tazminatı, hayat sigortası ile ilgili ödeme, bireysel emeklilik tarafından davalıya ödenen özel emeklilik ikramiyesi örnek gösterilebilir.

c. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar

Trafik ve iş kazaları nedeniyle eşlere ödenen tazminatlar.

d. Kişisel malların gelirleri

Tasfiyeye tabi olmayan kişisel mallardan elde edilen gelirler edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir. Örneğin miras yoluyla elde edilen taşınmazın kiralanması sonucu elde edilen kira gelir edinilmiş mal olarak kabul edilmekte ve tasfiyeye tabi olmaktadır.

e. Edinilmiş malların yerine geçen değerler. 

Yaşamın olağan akışına göre katılma rejiminde edinilmiş bir malın elden çıkarılması her zaman beklenir. “Değerin yerine geçmesi” kavramı altında edinilmiş mal grubuna dahil bir değerin bu gruptan çıkması, fakat onun yerine aynı cins olup olmadığı önem taşımayan başka bir değerin girmesi olarak tarif edilir.” 

Örneğin; edinilmiş mal grubunda olan evin satılarak yerine başka bir binadan ev alınması.

KİŞİSEL MALLAR

Edinilmiş mallara katılma rejiminde söz konusu iki grup maldan birini de eşlerin kişisel malları oluşturur. TMK 220. Madde hükmünde 4 bent halinde kişisel mal olabilecek 

a. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya 

Bu bent kapsamına göre, eşlerin günlük yaşantılarında kişisel kullanımları için aldıkları eşyalar, edinilmiş maldan finanse edilse bile kişisel mal niteliğinde sayılmıştır. Kişisel mal kullanımına yarayan eşyanın hangi mal grubundan finanse edildiğine bakılmaksızın kanun gereği kişisel mal niteliğinde olacak ve mal rejiminin tasfiyesinde dikkate alınmayacaktır. Mücevher, giyim eşyaları, makyaj malzemeleri, dizüstü bilgisayar, gözlük, tıraş makinesi gibi eşyalar.

b. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri

Eşlerin evlenmeden önce veya yasal mal rejimi yürürlüğe girmeden önce sahip oldukları tüm malvarlıkları, kanun gereği “kişisel mal” sayılmıştır. Örneğin, kadının veya erkeğin evlenmeden önce herhangi bir yolla (çalışarak, miras veya bağışlama vs.) edindikleri her tür malvarlıkları, işyeri, şirket payı, evlenirken getirdikleri çeyiz, nişanda takılan takılar da eşlerin kanun gereği “kişisel malı” sayılmakla birlikte bunların “karşılıksız kazanma yoluyla elde edilen malvarlığı değerleri” olarak kabulü daha isabetli olacaktır.

 c. Manevi tazminat alacakları

Kişilik haklarının ihlalinden dolayı bir eşin elde ettiği manevi tazminat bedelinin “kişisel mal” sayılması, bu tür tazminatların kişiliğe bağlı hak olması nedeniyledir.Manevi tazminatın kaynağının haksız fiil olması ya da sözleşmeye aykırılık olması bir fark yaratmaz.

d. Kişisel mallar yerine geçen değerler

Bu hükme göre TMK 220. Maddede sayılan kişisel malların yerine elde edilen ikame değerler de “kişisel mal” olarak kabul edilecektir.

Örneğin, evlilik birliği içerisinde miras yoluyla kendisine ev kalmış eş, bu evi daha sonradan satarak elde ettiği gelirle yat almışsa artık bu yat da kişisel mal olarak kabul edilmektedir.

YASAL MAL REJİMİNİN SONA ERME ANI

Yasal Mal Rejiminin sona erme nedenleri TMK m. 225’de düzenlenmiştir.

a. Eşlerden Birinin Ölümü Halinde

Eşlerden birinin ölümü halinde yasal mal rejimi ölüm tarihinde sona erer.

Eşlerden birinin ölmesi durumunda sağ kalan eş, mal rejiminin tasfiyesini talep edip ölen eşin mirasçılarından katılma alacağını ve/veya değer artış payı alacağını isteyebilir. Ayrıca 01.01.2002’den önce edinilen malvarlıkları ile ilgili katkı payı alacağı için eşlerden birinin ölmesi de katkı payı alacağının istenebilir olması için yeterlidir.

 ​b. Mahkeme Kararıyla Mal Ayrılığına Geçilmesi  

Haklı bir sebep varsa hâkim, eşlerden birinin istemi üzerine, mevcut mal rejiminin mal ayrılığına dönüşmesine karar verebilir.

Özellikle aşağıdaki hallerde haklı sebebin varlığı kabul edilir:

• Diğer eşe ait malvarlığının borca batık veya ortaklıktaki payının haczedilmiş olması

• Diğer eşin, istemde bulunan veya ortaklığın menfaatlerini tehlikeye düşürmüş olması

• Diğer eşin, ortaklığın malları üzerinde bir tasarruf işleminin yapılması için gereken rızasını haklı bir sebep olmadan esirgemesi,

• Diğer eşin, istemde bulunan eşe malvarlığı, geliri, borçları ve ortaklık malları hakkında bilgi vermekten kaçınması,

• Diğer eşin sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun olması,

c. Başka bir mal rejiminin kabulü ile

TMK. m. 225/1’e göre Eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle, başka bir mal rejimini kabul etmeleri halinde, buna ilişkin sözleşme tarihinde önceki mal rejimi sona erer. 

d. Boşama veya evliliğin iptali davası ile

Uygulamada en çok karşılaşılan mal rejiminin sona erme sebebi boşanmadır. Evliliğin iptali ise boşanmaya göre sıklıkla karşılaşılmayan bir sona erme sebebidir. TMK. m.225/2 açık hükmü karşısında evliliğin iptali veya boşanma davasının açıldığı tarihte mevcut mal rejimi sona ermektedir.  

MAL REJİMİNİN TASFİYESİ

a. Görevli Mahkeme

Yasal mal rejiminin tasfiyesi davalarında görevli mahkeme 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun’un 2. ve 4. Maddesi gereğince Aile Mahkemeleridir.

Mal rejiminin ölüm ile sona ermesinden kaynaklı alacak istemlerinde de Aile Mahkemesi görevlidir.

b. Yetkili Mahkeme

Mal rejiminin tasfiyesinde yetkili mahkeme TMK. m. 214 hükmünde düzenlenmiştir. Bu hükme göre;

“Eşler veya mirasçılar arasında bir mal rejiminin tasfiyesine ilişkin davalarda, aşağıdaki mahkemeler yetkilidir:” (f/1)

1. Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi,

2. Boşanmaya, evliliğin iptaline veya hâkim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi durumunda, bu davalarda yetkili olan mahkeme,

3. Diğer durumlarda davalı eşi yerleşim yeri mahkemesi” olarak belirtilmiştir.

Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda tasfiyesi davaları, HMK. M. 11/1-a), b) hükümlerinde belirtilen terekenin paylaşılması davaları kapsamına girmediğinden dolayı, mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda, ölen kişinin son yerleşim yeri mahkemesini, kesin yetkili olarak kabul etmek mümkün değildir.  c. Yasal Mal Rejimi Olan Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Açılabilecek Davalar

A.)Nakdi Alacaklar

-​Katılma Alacağı Davası

-​Değer Artış Payı Alacağı Davası

B.)Ayni Alacaklar

-​Paylı Mülkiyete Üstün Yarara Dayalı Talep Davası

-​Ölüm Halinde Aile Konutu İle İlgili Talep Davası

-​Tarımsal İşletmelerin Özgülenmesi Talepleri Davası

C.)​Diğer Eşte Kalan Malvarlığının İadesi Davası

D.)Mal Ayrılığı Rejiminden Kaynaklı Talepler (Katkı Payı Alacağı Davası

Aile Hukuku Mal Rejimi davalarında daha detaylı bilgi almak için avmelekdemiratan@gmail.com adresine mail yolu ile sorularınızı yöneltebilirsiniz.